Wiktor Hajdenrajch – Sąsiad to ważne słowo, tom 2: Koszelewo, Chełmno, Elbląg. Na wirażu dziejów.

Nieważne czy jesteś Polakiem, Litwinem, Białorusinem, Żydem, Niemcem, czy Ukraińcem. Nieważne czy chodzisz do kościoła, cerkwi, synagogi, czy zboru. Jeśli tylko nas szanujesz, prawdziwie, jesteś nasz! Jesteś Sąsiad! A: „Sąsiad to ważne słowo, kto wie, czy nie najważniejsze?”.

Od Autora:

Wojenne losy Anny to już zupełna niewiadoma. Pewne jest tylko to, że gdy w Jałcie, w akcie jawnej zdrady, oddano Polskę w pacht Stalinowi, nikomu z domniemanych sojuszników z tego powodu nie zadrżała nawet powieka. Nowogródek z okolicami został wcielony do ZSRR. Oznaczało to tyle, że oni, Polacy, musieli stamtąd wyjechać. Eufemizm! Zostali stamtąd brutalnie wyrzuceni na zasadzie bezwzględnego ultimatum: „Albo przyjmujecie obywatelstwo białoruskie, albo won do tej waszej Polski!”. Między 1939 a 1945 rokiem, pojawia się wielka czarna dziura, którą niesłychanie trudno jest dziś zasypać… Ale od czego jest wyobraźnia?

Ten świat, szarpany raz w jedną, raz w drugą stronę, jaki był? Dokąd poszedł? Co stało się z tą społecznością, o którą Paweł z Anną tak walczyli? Czy przetrzymała najtrudniejszą próbę, wojny, tego straszliwego potwora, pożerającego wszystkich poza elitą najbogatszych, czy najbardziej ustosunkowanych? Kim stali się ci, o których Paweł mówił: „Sąsiad to ważne słowo!”, a Anna dodawała: „Kto wie, czy nie najważniejsze?”.

To opowieść o przestrzeni, której już nie ma, którą mogłem poznać tylko ze strzępów dawno słyszanych historii i z lektury. Stanowi ona dalszy ciąg historii przedstawionej w książkach Elbing-Elbląg. Na zakręcie historii oraz jej kontynuacji, przedstawiającej odrębną, choć powiązaną historię, dyptyk Sąsiad to ważne słowo. Wierzę, że jak wcześniej, tak i tutaj, prawda znów splecie się z dozą wyobraźni, w równie pysznościowy bigos, w którym między gładką i mięciutką kapustką – fikcją – pojawią się smakowite kąski – fakty (a może na odwrót?).

Bohaterowie tej książki są zwykłymi, acz niezwykłymi ludźmi, dzięki którym tamten kresowy świat zwyczajnie żył, ale bez nich, bez ich pracy, bez ich uporczywej, ciągłej walki o codzienność, o przetrwanie roku, kolejnego i dalszego, nie istniałby ten nasz dzisiejszy świat, który doskonale poradziłby sobie bez wielu innych ludzi, w oczach opinii publicznej kreujących się na jednostki niezbędne dla życia Polski. Tej Polski, jaką by ona nie była.

Z założenia ta opowieść jest hołdem złożonym wspaniałym, zwykłym ludziom tamtych czasów. Prawdziwym ludziom, z krwi i kości, żadnym tam ideałom! Chociaż oni, w swoim mniemaniu, byli zwykłymi ludźmi, to dla mnie byli kimś, do kogo czuję największy szacunek i podziw. A że ich losy, w końcu, w akcie desperacji, musiałem wykreować, oscylując między historyczną prawdą, a wyobraźnią literacką? „To nic, że skłamane, ważne, że ładnie opowiedziane!”…

Zawsze chciałem Im podziękować. Nie miałem okazji. Odeszli, gdy albo mnie jeszcze nie było, albo już byłem, ale za młody, by zrozumieć, jak byli ważni dla obecnego świata… Ta książka to moje podziękowanie.

Dziękuję
Wiktor Hajdenrajch